O chwale, ofierze i posągach

Krótkie przemyślenie na temat znaczeń ukrytych w słowach oraz słów jako nośników wiedzy i światopoglądu. Siedzę właśnie nad tłumaczeniem XVII traktatu Corpus Hermeticum i prokrastynuję zastanawiając się nad znaczeniem słowa άγαλμα. 

Słowo to posiada 3 znaczenia. Po pierwsze oznacza chwałę lub honor. Może to być honor oddany poległym lub chwała oddana bogom, ale może być także użyty w bardziej prozaicznych sytuacjach, np. Hajmon w Antygonie mówi:

„Ja zaś, o ojcze, niczego nie pragnę,
Jak by się tobie dobrze powodziło.
Bo jeśli większy skarb nad dobre imię
Ojca dla dzieci, lub dzieci dla ojca?” (Ant 704, tłum: Morawski)

Po drugie oznacza ono dar lub ofiarę, szczególnie w odniesieniu do bogów, ale też i posąg wzniesiony ku chale bogów. Dla przykładu Homer używa tego słowa w Odysei, gdy bard śpiewał o koniu trojańskim, nad którym mieszkańcy Troi zastanawiali się czy go rozłupać, czy zrzucić ze skarpy by roztrzaskał się o skały, czy też zostawić go jako ofiarę (άγαλμα) dla bogów (Od.8.505-510). Heredotus opisuje w Historiach mieszkańców Lacedemoni, którym Krezus darował złoto, aby mogli wznieść posąg (άγαλμα) dla Apolla. (His.1.69) W innym z kolei miejscu opisuje złoty posąg Zeusa w babilońskiej świątyni (Hist.1.183)

Po trzecie oznacza ono obraz, portret lub posąg. Sokrates używa go w odniesieniu do poruszających się posągów Dedala (Meno 97d), a w Timajusie, Platon używa go, aby przyrównać stworzony nieboskłon do obrazu (άγαλμα) wiekuistych bogów, choć jest to również czasem tłumaczone jako nieboskłon stworzony ko radości lub chwale (άγαλμα) wiekuistych bogów (Tim 37c).

I tu dochodzimy do sedna sprawy – po pierwsze, trudno czasem jednoznacznie stwierdzić, w którym kontekście słowo to jest użyte z powodu jego wielowymiarowości. Po drugie, istnieje wzajemna zależność pomiędzy tymi wymiarami – ofiara składana jest bogu by oddać mu/jej cześć, ale też żeby była przyjęta, musi być istnieć podobieństwo pomiędzy składaną ofiarą a bóstwem. Co więcej, jest tu domniemana odwrotna zależność – w obrazie/posągu boga jest coś jego/jej boskości. Ta zależność jest zresztą przedmiotem dialogu w XVII traktacie. Oczywiście, wszystko to jest kontekście słowa άγαλμα i nie można tego ekstrapolować to każdej ofiary, posągu, oddawania czci itp. jedynie na podstawie tej krótkiej analizy. I na zakończenie – głów się teraz, tłumaczu, jak to przetłumaczyć by sens zachować…