Typowa karta „Rydwan” przedstawia stojącego lub siedzącego w rydwanie woźnicę, który stara utrzymać na wodzach dwa rumaki zdające się pędzić w dwie różne strony. Choć są oczywiście talie, w których konie gnają zgodnie w tym samym kierunku, ich różne zamiary odnośnie obranej trasy (ba! czasem zad każdego z koni skierowany jest w inną stronę niż ich głowy!) zdają się być motywem przewodnim większości z nich. Motyw ten odwołuje się (bardziej lub mniej świadomie) do starożytnej analogii rydwanu do duszy ludzkiej, opisywanej w takich tekstach, jak Republika lub Fajdros Platona lub hinduskich Upaniszadach.
W skrócie, według Platona rydwan przedstawia duszę ciągniętą przez dwa rumaki – szlachetnego, który rzecz jasna jest biały i „niecnego”, czarnego konia. Woźnica stara się je ujarzmić aby wznieść rydwan poza niebiosa, co okazuje się niemalże nadludzkim wysiłkiem i rydwan niechybnie co jakiś czas miast wznosić się, spada ku ziemi.
Woźnicy przypisany jest rozum lub rozsądek (gr. logos lub logistikon). Stara się on ujarzmić oba konie aby wznieść rydwan (duszę) ponad niebiosa (wyrwać się z cyklu reinkarnacji). Czarny koń (gr. eros lub epithumetikon) odpowiada za pożądanie i apetyt. Biały koń (gr. thumos lub thumetikon) reprezentuje śmiałość lub odwagę. Nie sposób nie zauważyć tu podobieństwa do funkcji psyche zaproponowanych przez Freuda: ego, id i superego. Podobieństwo to nie jest jednak ścisłe – freudowskie id i superego mają inne źródło i funkcje; konie Platona są tego samego gatunku i obydwa są porywcze (choć jeden z nich – czarny – potrzebuje silniejszej „perswazji” ze strony woźnicy niż drugi). Z kolei funkcją woźnicy nie jest jedynie utrzymanie w ryzach konfliktu między rumakami (jak to ma miejsce u Freuda), ma on znacznie wyższe inspiracje.
Nie bez znaczenia jest tu również fakt, że poczynając od XIX w. zamiast koni ciągnących rydwan zaczęły pojawiać się sfinksy. Sfinks, w najprostszym znaczeniu, jest istotą pół ludzką, pół zwierzęcą; dla naszych potrzeb możemy uznać, że jako konstrukt psychiczny reprezentuje on impulsywną i agresywną naturę ograniczającą i jednocześnie motywującą procesy decyzyjne. Warto też wspomnieć, że mityczny grecki sfinks, w psychologicznym ujęciu, posługuje się symboliczną strategią myślową, działającą na zasadzie skojarzeń i analogii (zagadka sfinksa) i ma pewne cechy kompleksu (utarty wzór reakcji i zachowań) – zadaje ciągle tą samą zagadkę, rozszarpując wędrowców po udzieleniu błędnej odpowiedzi; po rozwiązaniu zagadki rzuca się w otchłań (rozwiązanie kompleksu). W tym ujęciu trudno o lepsze graficzne zobrazowanie nieświadomych procesów składających się na naszą psyche.
Wracając do analogii rydwanu – w Upaniszdach rydwan porównany jest do ciała, jako pojazdu dla Ducha/Jaźni (Atmana). Woźnica jest przedstawiony jako intelekt (buddhi), lejce jako umysł (manas), a konie jako zmysły. Jeśli umysł nie jest trzymany na wodzy, wtedy niezależnie od jakości intelektu zmysły biorą górę, prowadząc do utkwienia w kole reinkarnacji (Samsarze). Jeśli jednak umysł jest kontrolowany przez intelekt, który wykazuje się zrozumieniem i umiejętnością podejmowania właściwych decyzji, zmysły utrzymywane są na wodzy prowadząc do celu drogi – najwyższego miejsca Wisznu, poza królestwem życia i śmierci.
Zarówno u Platona, jak i w Upaniszadach mamy przedstawioną możliwość wyrwania się z cyklu wcieleń, której warunkiem jest odpowiednia ‘pielęgnacja’ duszy. Kontrola umysłu i zmysłów opisana jest jako metoda do doznania tzw. theosis (por. z przebóstwieniem w Kościele Prawosławnym) – jedności z Bóstwem. Brak kontroli z kolei prowadzi do ‘upadku’ duszy – uwięzienia w kręgu Samsary.
Na zakończenie warto też przyjrzeć się powiązaniom astrologicznym z kartą „Rydwan” w kontekście wyżej przedstawionej analogii. Karta ta jest przypisana astrologicznemu Rakowi. Rak odpowiada symbolicznie m.in. domowi – w naszym kontekście możemy odnieść to do ciała, jako siedliska duszy (Świątyni, którą zamieszkuje Duch/Atman). Fizjologicznie Rak odpowiada klatce piersiowej, która chroni dwa bardzo istotne organy – płuca (ponownie związane z duszą – gr. pneuma, łac. spiritus, san. prana) oraz serce (związane z emocjami, ale również z umysłem – n.p. w starożytnym Egipcie). Poprzez swego władcę (Księżyc) Rakowi przypisane są nagłe zmiany i niestabilność emocjonalne, przechodzenie z jednego ekstremum do drugiego. Jowisz, planeta wywyższona w Raku, odpowiada kluczowi X – „Kole Fortuny”; karta ta odnosi się do cykliczności, m.in. cyklicznej wędrówki duszy. Należy też pamiętać o znaku Raka w kontekście neoplatońskiej wędrówki duszy – podczas przesilenia letniego (początek Raka) dusze zstępują na ziemię poprzez Bramę Raka (podobnie, podczas przesilenia zimowego wznoszą się poprzez Bramę Koziorożca).
Źródła:
Plato – Phaedrus
Katha Upanishad
Eos w rydwanie lecąca nad morzem. Krater dzwonowaty z południowych Włoch, 430-420 p.n.e. (Obecnie eksponat w Staatliche Antikensammlungen)
Najnowsze komentarze