Tarot, Astrologia i Kabała: Zamieszanie związane z kolejnością kart

Dlaczego Waite zamienił kolejność kart Moc (Siła) i Sprawiedliwość? Dlaczego Kapłanka ma u stóp Księżyc a na karcie Cesarzowej jest glif Wenus, podczas gdy tron Cesarza zdobią głowy Barana a tron papieski ozdobiony jest rogami Byka? Dlaczego niektóre karty powiązane są z planetami a inne ze znakami zodiaku i skąd w ogóle wzięły się przyporządkowania astrologiczne do kart tarota? Odpowiedzi na te i tym podobne pytania odnaleźć można w kabale. Niestety, słowo ‘kabała’ kojarzy się wielu ludziom albo z modą noszenia czerwonej nitki, albo z czymś mrocznym lub skomplikowanym. O ile nauka kabały faktycznie nie należy do prostych zadań, co też często zniechęca potencjalnych zainteresowanych, to powiązania kabalistyczno-astrologiczne i ich późniejsze utożsamienie z kartami tarota jest na szczęście zagadnieniem stosunkowo prostym.

Zmotywowany często  spotykanym stwierdzeniem: „Nie wiadomo dlaczego Waite zamienił Sprawiedliwość i Siłę”, postanowiłem  przybliżyć parę faktów związanych z tym zagadnieniem. Nie jest to być może wiedza potrzebna w codziennym życiu praktykującym tarocist(k)om, jest to jednak dość istotny element w historii tarota oraz dość ‘nieinwazyjne’ wprowadzenie do kabały hermetycznej.

Aby poskładać wszystkie elementy tej układanki, należy wyjaśnić kilka pojęć i  zdarzeń historycznych:

Astrologia – informacje potrzebne dla naszych potrzeb, to praktycznie wiedza potoczna, nie mniej jednak trzeba wspomnieć, że w astrologii do czynienia mamy z 12 znakami zodiaku, które odnoszą do 12 segmentów, na które astrolodzy podzielili nieboskłon oraz z 7 planetami – Saturnem, Jowiszem, Marsem, Słońcem, Wenus, Merkurym oraz Księżycem. Na potrzeby astrologii Słońce oraz Księżyc określane są jako planety. Trans-Saturnalne planety dla naszych potrzeb nie są tu istotne. Warto zauważyć, że kolejność, w której wymieniłem planety to tzw. kolejność chaldejska lub ptolemejska – od najdalszej i najwolniejszej planety do najbliższej i najszybszej. Ponadto każdemu dniu tygodnia przypisana jest jedna z planet. W kolejności (od soboty) są to: Saturn, Słońce, Księżyc, Mars, Merkury, Jowisz i Wenus. Do wyjaśnienia pewnych niuansów niezbędna też jest wiedza o tzw. godzinach planetarnych: jest to system astrologiczny-magiczny, który każdej godzinie dnia przypisuje odmienną planetę. Pierwsza godzina dnia rozpoczyna się wraz ze wschodem słońca i jest jej przyporządkowana ta sama planeta, która ‘włada’ danym dniem. Kolejnym godzinom przyporządkowane są kolejne planety w porządku chaldejskim: od najwolniejszej do najszybszej. Tak więc ponieważ patronem niedzieli jest Słońce, pierwsza godzina niedzieli przypisana jest również Słońcu, następna Wenus, kolejna Merkuremu itd. Dzień podzielony jest również na 12 godzin dziennych i 12 nocnych.

Kabała – w dużym skrócie i uproszczeniu jest to judaistyczny system mistyczno-filozoficzny. Z czasem jednak stał się na tyle atrakcyjny dla społeczności nie-żydowskich, że powstała kabała chrześcijańska oraz tzw. kabała hermetyczna. Nas interesować będzie tu jedynie jeden z najstarszych spisanych tekstów kabalistycznych – Sefer Jecira (pisany również Sefer Jecirah, Sepher Yetzirah lub Sepher Yetsirah), czyli Księga Stworzenia. Jest to krótki traktat opisujący stworzenie świata, 10 Sefirot oraz 22 liter hebrajskiego alfabetu. Litery te podzielone są na 3 grupy: 3 litery-matryce (א -Alef, מ -Mem i ש -Szin), 7 liter podwójnych (ב – Bet, ג – Gimel, ד – Dalet, כ – Kaf, פ – Pe, ר – Resz i ת – Taw) oraz 12 liter zwykłych (ה – He,ו  – Waw, ז – Zain, ח – Het, ט – Tet, י – Jod, ל – Lamed, נ – Nun, ס – Samek, ע – Ain, צ – Cade i ק – Kof). 3 litery-matryce odpowiadają trzem zasadom, z których składa się świat –Powietrze, Woda i Ogień. Nie są one do końca odpowiednikami znanych nam 4 lub 5 żywiołów, odnoszą się one m.in. do atmosfery (Powietrze), ziemi (Woda) i nieba (Ogień). 7 liter podwójnych odnosi się do planet a 12 zwykłych do znaków zodiaku. Ze znakami zodiaku nie ma problemu – kolejnym literom przyporządkowane są kolejne znaki zodiaku. Z planetami niestety związana jest pewna komplikacja – w zależności od wersji Sefer Jecira (a jest ich kilka) przypisane są one poszczególnym literom w różnej kolejności. Czasem jest to wspomniana wcześniej kolejność chaldejska, czasem przypisane są one w kolejności dni tygodnia. W niektórych wersjach kolejność ta wydaje się nie mieć w ogóle sensu, a w jeszcze innych (tych najstarszych) nie ma jasnego przyporządkowania. Z chwilę przedstawię tabelkę, która powinna wszystko wyjaśnić, lecz najpierw należy wspomnieć o jeszcze jednym istotnym elemencie tej układanki:

Hermetyczny Zakon Złotego Brzasku – było to stowarzyszenie magiczne założone pod koniec XIX w. przez trzech wolnomularzy i różokrzyżowców: Williama Wynna Westcotta, Samuela Liddella „McGregor” Mathersa i Williama Roberta Woodmana. Zakon ten powstał dzięki zaszyfrowanemu dokumentowi (Golden Dawn Cipher Manuscript), który zawierał instrukcje  dotyczące przeprowadzania inicjacji i rytuałów oraz wiedzy niezbędnej do sprawnego funkcjonowania Zakonu. Wśród informacji tych znajdowało się między innymi przyporządkowanie 22 kart tarota do liter hebrajskich oraz nowatorska kolejność planet, która nie występowała wcześniej w żadnym wydaniu Sefer Jecira. Ponadto, według Cipher Manuscript, karty Siła i Sprawiedliwość powinny być zamienione miejscami, tak by Litera Tet i znak Lwa przyporządkowany był Sile, a litera Lamed i znak Wagi Sprawiedliwości. Jak istotne było to przyporządkowanie, świadczyć może list MacKenziego (po którym Westcott ‘odziedziczył’ Cipher Manuscript) do Westcotta z 1879 r., gdzie pisał, że nie może publicznie ujawnić ‘prawdziwego’ systemu tarota, gdyż oddałby w ręce niepowołanych ludzi „najniebezpieczniejszą broń”. Westcott w przypisach do swojego tłumaczenia Sefer Jecira pisał, że wszystkie opublikowane przypisania planet do liter hebrajskich są nieprawidłowe, a Waite (który również należał do Zakonu) w „The Doctrine and Literature of the Kabbalah” oświadczył, że wszelkie uprzednie próby przyporządkowania kart tarota do hebrajskich liter (mowa tu o francuskich okultystach, t.j. Levi czy Papus) są „niemalże bezwartościowe”  i są wynikiem „niezdolności do przeprowadzenia bezemocjonalnego dochodzenia historycznego” oraz, że „prawdziwa natura [kabalistycznego] symbolizmu tarota jest tajemnicą w rękach wąskiego grona osób i osoby spoza tego okręgu mogą zmienić kolejność kart i atrybutów wedle woli, nigdy nie znalazłszy właściwego sposobu”. Wszystko to nie przeszkodziło Waite’owi, żeby kilka lat później wydać talię tarota z symboliką opierającą się o Cipher Manuscript na tyle przejrzystą, że każdy, kto potrafi dodać dwa i dwa mógł wyciągnąć właściwe wnioski. Waite nie był jednak jedynym, który po rozłamie w Zakonie zaczął publikować informacje objęte przysięgą milczenia – niemalże równocześnie z publikacją tarota Waite’a, w Occult Review pojawiło się wydane pod pseudonimem V. N. „The Truth About the Tarot Trumps”, a Crowley wydał sławetne „Liber 777” zawierające wielorakie magiczne przyporządkowania do liter hebrajskich, w tym karty tarota.

Zaopatrzeni w ta wiedzę, możemy śmiało zmierzyć się z tabelką. W kolumnach zaopatrzonych nagłówkiem ‘Astrologia’ znajdują się przyporządkowania astrologiczne do liter hebrajskich według różnych wersji Sefer Jecira (Short, Long, Saadia, Gra, Meyer) oraz innych źródeł (Papus, Crowley, Cipher Manuscript). W kolumnach zaopatrzonych nagłówkiem ‘Tarot’ znajdują się z kolei różne wydania tarota i przypisane im atrybuty astrologiczne oraz hebrajskie litery. Warto zauważyć, że talie ‘tradycyjne’ nie mają oczywiście żadnych przypisanych atrybutów, podane są jedynie dla porównania. Używam cudzysłowu, gdy piszę ‘tradycyjne’, gdyż tak są powszechnie nazywane, nie odzwierciedlają one jednak oryginalnej kolejności kart. Wytłuszczonym drukiem zaznaczone są kolumny ‘Cipher Manuscript’ oraz ‘Golden Dawn/Waite’ dla łatwiejszego rozeznania. Wszystkie wiersze zawierające przyporządkowania planetarne mają szare tło, aby można łatwiej prześledzić powód, dla którego Cipher Manuscript podaje taką, a nie inna kolejność. Z podobnego powodu wyodrębnione zostały również wiersze dotyczące Siły i Sprawiedliwości. Kolejność podana przez Crowleya dodana jest jako ciekawostka oraz z faktu, że Thoth Tarot jest jedną z najpopularniejszych talii. Wyjaśnienie tej zamiany można odnaleźć w „The Book of Thoth” Crowleya lub w „Understanding Aleister Crowley’s Thoth Tarot” DuQuette’a.

Jak widać, zarówno kolejność planet zaproponowana przez Cipher Manuscript, jak i przez Papusa, dyktowana była odpowiednimi kartami tarota. O ile jednak po odpowiednim ‘ustawieniu’ planet i zamianie Sprawiedliwośći z Siłą, wszystkie pozostałe karty w ‘tradycyjnej’ kolejności w miarę dobrze odzwierciedlane są przez atrybuty astrologiczne skojarzone z nimi poprzez Sefer Jecira, o tyle kolejność zaproponowana przez Leviego spowodowała, że nawet po ‘planetarnej żonglerce’ przyporządkowania te są nieco bardziej ‘naciągane’.

Krótkie wyjaśnienie należy się jeszcze odnośnie kolejności planet zaproponowanych przez różne wersje Sefer Jecira. Nie udało mi się ustalić powodu, dla którego Meyer zaczyna od Marsa i przedstawia planety w ‘rosnącej’ kolejności – nie posiadam jego tłumaczenia, odnoszę się jedynie do przypisów Kalisha. Według Kaplana, kolejność planet w wersji Gra uwarunkowana jest kolejnością planet podaną przez Zohar. Chciałbym jednak zwrócić uwagę na kolejność w wersjach Short i Long – choć z punktu widzenia tarota nie mają one większego znaczenia, są dość istotne z kabalistycznego punktu widzenia. Dość łatwo można wpaść tu w pułapkę pochopnego stwierdzenia, że są one ‘po prostu’ przedstawione tu w kolejności od najwolniejszej do najszybszej. Faktycznym powodem tej kolejności jest fakt, że Sefer Jecira opisuje Stworzenie, a według Biblii Bóg stworzył gwiazdy i planety czwartego dnia, czyli w środę (licząc od niedzieli). Biorąc pod uwagę fakt, że w tradycji judaistycznej dzień zaczyna się o zmierzchu dnia poprzedniego, pierwsza planeta została stworzona o pierwszej godzinie po zmierzchu we wtorek. W systemie godzin planetarnych, planeta odpowiedzialna za pierwszą godzinę nocną we wtorek, to Saturn. Następna planeta została stworzona godzinę później, w godzinę Jowisza, itd.

Zainteresowanych lekturą Sefer Jecira odsyłam do wspaniałej pozycji „Sefer Yetzirah. The Book of Creation” Aryeha Kaplana. Dwa bardzo dobre opracowania tego tematu ukazały się również po polsku:  „Księga Jecirah” Mariusza Prokopiowicza oraz „Sefer Jecira czyli Księga Stworzenia” Wojciech Brojera, Jana Doktóra i Bohdana Kosa.

Źródła:

• Kaplan, Aryeh. „Sefer Yetzirah. The Book of Creation”
• Westcott, William Wynn. „Sepher Yetzirah”
• Kalish, Isidor. “Sepher Yetzirah”
• Howe, Ellic. “The Magicians of the Golden Dawn”
• Waite, Arthur Edward. „The Doctrine and Literature of the Kabbalah”
• Papus. “The Tarot of the Bohemians”
• Crowley, Aleister. „The Book of Thoth”
• Kuntz, Darcy. "The Complete Golden Dawn Cipher Manuscript"